Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας
Η Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας – γνωστή και ως Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας – ανήκει στο Cluster B των διαταραχών προσωπικότητας. Η συγκεκριμένη ομάδα Διαταραχών Προσωπικότητας (ΔΠ) αποτελείται επίσης από τη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας, την Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας και τη Δραματική (ή Ιστριονική) Διαταραχή Προσωπικότητας.
Το Cluster B των Διαταραχών Προσωπικότητας επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη συναισθηματικότητα και τη συμπεριφορά των ατόμων, οδηγώντας συστηματικά σε πράξεις που γενικότερα θεωρούνται δραματικές και έντονες, ακραία συναισθηματικές, ασταθείς και απρόβλεπτες.
Τα άτομα με Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας συχνά υποφέρουν από διαταραχή της ταυτότητας και εικόνας του εαυτού, ενώ οι προτιμήσεις και οι στόχοι τους μπορεί να αλλάζουν αιφνίδια. Κεντρικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αποτελεί η προσπάθεια των ατόμων να αποφύγουν την πραγματική ή τη φανταστική εγκατάλειψη με κάθε τρόπο.
Παράλληλα, βιώνουν ευρείες εναλλαγές διάθεσης και μπορούν να αισθανθούν ασταθείς και ανασφαλείς σε σημαντικό βαθμό. Είναι συχνά ιδιαίτερα ευαίσθητα ακόμη και σε καθημερινά γεγονότα και ερεθίσματα, τα οποία όμως είναι σε θέση να πυροδοτήσουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Οι σχέσεις τους συχνά κυμαίνονται μεταξύ της εξιδανίκευσης και της υποτίμησης των σημαντικών άλλων και κυρίως των συντρόφων τους.
Η Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας επιφέρει και δυσκολία στη ρύθμιση του συναισθήματος. Συγκεκριμένα, τα άτομα τείνουν να βιώνουν τα συναισθήματα πολύ έντονα και είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουν στην αρχική τους συναισθηματική (πιο ουδέτερη) κατάσταση. Η απάντηση τους στα έντονα και ταχέως μεταβαλλόμενα συναισθήματα γίνεται συνήθως παρορμητικά με συμπεριφορές που δυσκολεύονται να ελέγξουν και με τις οποίες το συναίσθημα εκτονώνεται.
Αυτή η δυσκολία είναι που πυροδοτεί την παρορμητικότητα, τη φτωχή εικόνα του εαυτού, τις καταρρακτώδεις σχέσεις, τον αυτοτραυματισμό και τις έντονες συναισθηματικές αποκρίσεις σε στρεσογόνα γεγονότα.
Η Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας σχετίζεται συχνά με τη συνύπαρξη και άλλων ψυχικών διαταραχών (το φαινόμενο αυτό ονομάζεται συννοσηρότητα). Συγκεκριμένα, με Διαταραχές Διάθεσης (π.χ. μείζων καταθλιπτική διαταραχή), Διαταραχές Άγχους (π.χ. διαταραχή πανικού), Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής (π.χ. ψυχογενής βουλιμία, νευρική ανορεξία, διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας), χρήση ουσιών κ.α.
Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας – Κριτήρια
Από ένα σύνολο 9 συμπτωμάτων, το άτομο χρειάζεται να εμφανίζει 5 από αυτά σε σταθερή βάση & συστηματικά συνήθως από την έναρξη της ενήλικης ζωής:
- Φόβος εγκατάλειψης – ακραίες συμπεριφορές στην προσπάθεια του ατόμου να αποφύγει την πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη
- Ασταθή & Έντονα πρότυπα διαπροσωπικών σχέσεων – εναλλαγή μεταξύ ακραίας εξιδανίκευσης και υποτίμησης
- Αστάθεια εαυτού και ταυτότητας – σε γενικές γραμμές τα άτομα δε συμπαθούν τους εαυτούς τους και συχνά αλλάζουν στόχους, όνειρα, φίλους, αξίες, πρόσωπα κλπ.
- Παρορμητική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά – Αφορά τουλάχιστον 2 από τους παρακάτω τομείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να προβούν δυνητικά αυτοκαταστροφικοί: 1) ξόδεμα χρημάτων – 2) βουλιμικά επεισόδια – 3) κατάχρηση ουσιών – 4) σεξ – 5) απρόσεκτη οδήγηση
- Αυτοκτονική ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά – Επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά ή απειλές ή αυτοτραυματισμοί
- Ακραίες συναισθηματικές εναλλαγές
- Χρόνιο αίσθημα κενού – υπεραναπλήρωση με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (παράπονα για βαρεμάρα)
- Έντονα ξεσπάσματα θυμού – Απρόσφορος έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού
- Αισθήματα αποσύνδεσης από την πραγματικότητα ως απάντηση στο στρες ή παρανοειδής ιδεασμός
Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας & Αυτοτραυματισμός
Οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές, και ειδικά ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός, αποτελούν σημαντικό δείκτη στην πρώιμη ανίχνευση της Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας.
Συγκεκριμένα, η συναισθηματική αστάθεια έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υιοθέτηση και τη διατήρηση των μη αυτοκτονικών αυτοτραυματισμών και στο αυξημένο ρίσκο που αφορά την αυτοκτονική συμπεριφορά ανάμεσα στα άτομα με διάγνωση Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας.
Πλήθος ερευνών αποδεικνύει ότι η πορεία της Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας εμφανίζει σαφέστατη μείωση στη συμπτωματολογία με το πέρασμα των χρόνων.
Η συχνότητα μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού υπολογίζεται στο 17% στους εφήβους και στο 6% σε ενήλικες στο γενικό πληθυσμό. Ωστόσο, η συχνότητα εκτοξεύεται στο 95% και το 90% αντίστοιχα σε άτομα με διάγνωση Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας (Goodman et al., 2017). Σε άλλη έρευνα αναφέρεται ότι περίπου το 75% των ατόμων με ΜΔΠ έχουν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας (Black et al., 2004).
Γενικά διαγνωστικά κριτήρια για τις Διαταραχές Προσωπικότητας
Α. Ένα διαρκές πρότυπο εσωτερικού βιώματος και συμπεριφοράς που αποκλίνει σημαντικά από τις προσδοκίες του πολιτιστικού πλαισίου του ατόμου. Αυτό το πρότυπο εκδηλώνεται σε 2 ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς:
- νοητικές διεργασίες (τρόποι αντίληψης του εαυτού, των άλλων ή των γεγονότων)
- συναισθηματικότητα (π.χ. το εύρος, η ένταση ή η μεταβλητότητα)
- διαπροσωπική λειτουργικότητα
- έλεγχος των παρορμήσεων
Β. Το διαρκές αυτό πρότυπο είναι άκαμπτο και διάχυτο σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων.
Γ. Το διαρκές αυτό πρότυπο οδηγεί σε σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή εκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους τομείς της λειτουργικότητας.
Δ. Το πρότυπο αυτό είναι σταθερό και μακράς διάρκειας και η έναρξη του μπορεί να ανιχθευθεί τουλάχιστον στην εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής.
Ε. Το διαρκές αυτό πρότυπο δεν εξηγείται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή.
ΣΤ. Το διαρκές αυτό πρότυπο δε μπορεί να αποδοθεί στις παθοφυσιολογικές επιδράσεις μιας ουσίας ή άλλης ιατρικής κατάστασης.
Διαφοροδιάγνωση – Ομοιότητες & Διαφορές με άλλες ΔΠ
Τα συμπτώματα της Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας (ΜΔΠ) μοιάζουν πολλές φορές με αυτά άλλων διαταραχών προσωπικότητας, όπως η Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΙΔΠ), η Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΕΔΠ) και η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΝΔΠ). Ωστόσο, φέρουν και συγκεκριμένες διαφορές που τις διαχωρίζουν.
Στην ΙΔΠ τα άτομα δυσκολεύονται πολύ να καθυστερήσουν την άμεση ικανοποίηση, όπως και στη Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας (ΜΔΠ). Στη ΜΔΠ τα άτομα θεωρούν τους εαυτούς τους κακούς και βιώνουν τα συναισθήματα με ένταση και βάθος, ενώ στην ΙΔΠ τα άτομα δεν έχουν τόσο κακή εικόνα για τον εαυτό τους και η εμπειρία των συναισθημάτων τους είναι περισσότερο ρηχή.
Πολλοί θεωρούν την ΙΔΠ & τη ΜΔΠ σχεδόν το ίδιο. Οι ομοιότητές τους έχουν να κάνουν με τα διαρκώς μεταβαλλόμενα συναισθήματα, την παρορμητική συμπεριφορά και τις έντονες εκφράσεις συναισθημάτων. Στην ΙΔΠ δεν υπάρχουν όμως οι αυτοκαταστροφικές τάσεις, τα έντονα ξεσπάσματα θυμού και τα αισθήματα κενού και απώλειας ταυτότητας.
Στη ΝΔΠ τα άτομα ψάχνουν επίσης αναγνώριση και προσοχή, αλλά για να νιώσουν και να βιώσουν το θαυμασμό των άλλων. Στην ΕΔΠ και στην ΙΔΠ τα άτομα προσπαθούν να είναι κοντά σε άλλους, αλλά στην ΕΔΠ είναι περισσότερο αμήχανα, ντροπαλά και υποτακτικά (φόβος απόρριψης) – ενώ τα άτομα με ΙΔΠ είναι λιγότερο ντροπαλά και περισσότερο επιδεικτικά.
References
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Black, D. W., Blum, N., Pfohl, B., & Hale, N. (2004). Suicidal behavior in borderline personality disorder: Prevalence, risk factors, prediction, and prevention. Journal of Personality Disorders, 18(3), 226-239. https://doi.org/10.1521/pedi.18.3.226.35445
Doering, S. (2019). Borderline personality disorder in patients with medical illness: A review of assessment, prevalence, and treatment options. Psychosomatic Medicine, 81(7), 584-594. https://doi.org/10.1097/psy.0000000000000724
Goodman, M., Tomas, I. A., Temes, C. M., Fitzmaurice, G. M., Aguirre, B. A., & Zanarini, M. C. (2017). Suicide attempts and self-injurious behaviours in adolescent and adult patients with borderline personality disorder. Personality and Mental Health, 11(3), 157-163. https://doi.org/10.1002/pmh.1375
Reichl, C., & Kaess, M. (2021). Self-harm in the context of borderline personality disorder. Current Opinion in Psychology, 37, 139-144. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2020.12.007