Ειδικές Φοβίες – Κάτι περισσότερο από ένα αίσθημα φόβου
Το αίσθημα του φόβου ορίζεται ως η αντίδραση του ατόμου όταν αυτό εκτίθεται ή νιώθει κίνδυνο ή απειλή. Οι φοβίες, ωστόσο, αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία φόβου στην οποία τα άτομα βιώνουν το αίσθημα του φόβου με ένταση δυσανάλογη συγκριτικά με τον πραγματικό κίνδυνο που ελοχεύει. Το αίσθημα φόβου συνήθως έχει να κάνει με μια συγκεκριμένη κατάσταση ή ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.
Τα άτομα που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους φοβίες τείνουν να δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να αποφύγουν το αντικείμενο ή την κατάσταση που προκαλεί τη φοβία, παρόλο που γνωρίζουν ότι ενδεχομένως η αντίδρασή τους (αίσθημα φόβου) είναι υπερβολική.
Για τις ειδικές φοβίες τα κριτήρια ορίζονται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM IV) ως:
- Έντονο αίσθημα φόβου που προκαλείται από ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση.
- Το αντικείμενο ή η κατάσταση φόβου δημιουργεί σχεδόν πάντα και άμεσα έντονο φόβο ή άγχος
- Ο φόβος ή το άγχος που προκαλείται είναι δυσανάλογος με τον πραγματικά υπαρκτό κίνδυνο που μπορεί να υφίσταται λόγω του αντικειμένου ή της κατάστασης
- Το άτομο οδηγείται σε συμπεριφορές αποφυγής λόγω του αντικειμένου ή της κατάστασης ή τα υπομένει βιώνοντας έντονο άγχος ή φόβο
- Τόσο το άγχος και ο φόβος όσο και η αποφυγή παρουσιάζονται για περισσότερους από 6 μήνες και επηρεάζουν την καθημερινότητα και τη λειτουργικότητα του ατόμου σε κοινωνικό, εργασιακό ή άλλο βασικό επίπεδο.
Οι ειδικές φοβίες διαχωρίζονται σε κατηγορίες που αποτελούνται από μια ευρεία γκάμα περιπτώσεων. Πιο γενικές κατηγορίες είναι οι εξής:
- Φόβος των ζώων (π.χ. φίδια, αράχνες).
- Φόβος του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. νερό, καταιγίδες, σεισμούς).
- Φόβος του αίματος, ένεσης, τραύματος.
- Φόβος συγκεκριμένων καταστάσεων (π.χ. κλειστοφοβία, αεροπλάνα, ασανσέρ, οδήγηση).
- Άλλη κατηγορία φόβου (π.χ. φόβος πνιγμού, φόβος ασθένειας).
- Υπάρχει και η κοινωνική φοβία (αφορά το φόβο για τις κοινωνικά γεγονότα και καταστάσεις) για την οποία έχει προταθεί επίσης και ο όρος διαταραχή κοινωνικού άγχους.
Φοβίες: Αιτιολογία – Αντιμετώπιση – Θεραπεία
Η αιτιολογία των ειδικών φοβιών μπορεί να είναι τόσο βιολογική όσο και επίκτητη. Δηλαδή ένα άτομο μπορεί να έχει γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης φοβίας ή μπορεί να την αποκτήσει στη συνέχεια μέσω των εμπειριών του.
Οι Hettama, Neale, & Kendler (2001) αναφέρουν ποσοστό που κυμαίνεται από το 20-40%, όσον αφορά την κληρονομικότητα στις φοβίες. Επίσης, η πιθανότητα να παρουσιάσει κανείς μια ειδική φοβία ή διαταραχή άγχους αυξάνεται, όταν έχει κανείς συγγενή με κάποια ειδική φοβία (Kendler et al., 2001).
Η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των φοβιών. Ο θεραπευτής αρχικά εκπαιδεύει το θεραπευόμενο σχετικά με το συναίσθημα του φόβου, το άγχος και τη λειτουργία του.
Η τεχνική της έκθεσης είναι αυτή που παρουσιάζει τα περισσότερο επιστημονικά τεκμηριωμένα αποτελέσματα. Χρησιμοποιώντας τις δεξιότητες στις οποίες εκπαιδεύτηκε αρχικά και την συνεργατική καθοδήγηση του θεραπευτή, ο θεραπευόμενος ξεκινάει τη σταδιακή έκθεση στο αντικείμενο ή την κατάσταση που προκαλεί το φόβο ή το άγχος από το λιγότερο τρομακτικό σενάριο στις πιο τρομακτικές καταστάσεις. Οι Barlow, Raffa, & Cohen (2002) αναφέρουν ότι αυτή η θεραπεία λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά στη μείωση του άγχους και του φόβου.
References
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
Barlow, D. H., Raffa, S. D., & Cohen, E. M. (2002). Psychosocial treatments for panic disorders, phobias, and generalized anxiety disorder. In P. E. Nathan & J. M. Gorman (Eds.), A guide to treatments that work (pp. 301-335). New York, NY, US: Oxford University Press.
Hettema, J. M., Neale, M. C., & Kendler, K. S. (2001). A Review and Meta-Analysis of the Genetic Epidemiology of Anxiety Disorders. American Journal of Psychiatry, 158(10), 1568-1578. doi:10.1176/appi.ajp.158.10.1568
Kendler, K. S., Myers, J., Prescott, C. A., & Neale, M. C. (2001). The Genetic Epidemiology of Irrational Fears and Phobias in Men. Archives of General Psychiatry, 58(3), 257. doi:10.1001/archpsyc.58.3.257