Γενικά Στοιχεία για τη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΝΔΠ) είναι μια από τις Διαταραχές Προσωπικότητας, όπως αυτές αναφέρονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (American Psychiatric Association, APA).

Συγκεκριμένα, η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας ανήκει στο Cluster B (Πλέγμα Β) των Διαταραχών Προσωπικότητας μαζί με την Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας, την Ιστριονική (Δραματική) Διαταραχή Προσωπικότητας και την Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας.

Σε αυτό το πλέγμα Διαταραχών Προσωπικότητας, τα άτομα τείνουν να αντιδρούν περισσότερο απρόβλεπτα και με πιο ασταθείς συμπεριφορές. Συναισθηματικά λειτουργούν περισσότερο δραματικά και με ακραία συναισθηματικά μοτίβα σκέψης. Επίσης, είναι δύσκολο για τα άτομα να διατηρούν υγιείς, σταθερές διαπροσωπικές σχέσεις. Συχνά, επιδεικνύουν παρορμητικότητα στις συμπεριφορές τους ή/και δυνητικά αυτοκαταστροφικές τάσεις. Τέλος, αποτελεί πρόκληση για τους ίδιους το να βρούνε αποτελεσματική θεραπεία.

Αυτοεκτίμηση & Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Το να θέλουμε να αισθανόμαστε ωραία με τον εαυτό μας βγάζει νόημα και μπορεί να είναι λειτουργικό. Και από μόνο του αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα. Ωστόσο, μια μεγαλειώδης αίσθηση της σημαντικότητας του εαυτού μας, η αίσθηση ενός αυτονόητου δικαιώματος και η ανάγκη για θαυμασμό μπορούν να οδηγήσουν σε δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις και συσχετισμούς.

Τι ξεχωρίζει όμως μια υγιής αίσθηση αυτοεκτίμησης από τη ναρκισσιστική μεγαλομανία;

Η ναρκισσιστική αυτοεκτίμηση θεωρείται επισφαλώς αυξημένη. Όταν ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΝΠΔ) έρχεται αντιμέτωπο με μια απειλή του «εγώ» του (π.χ. πραγματική ή φαντασιακή κριτική, αποτυχία ή κοινωνική υποβάθμιση), τότε μη ρεαλιστικές προσδοκίες για την εικόνα του εαυτού του εκλαμβάνονται ως κατωτερότητα. Τα άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι υπερευαίσθητα σε απειλές του «εγώ» τους και αντιδρούν σε μια προσπάθεια να επαναφέρουν την αυτοεκτίμηση και το στάτους τους.

Αυτές οι προσπάθειες συμπεριλαμβάνουν ορισμένες από τις πλέον αναγνωρίσιμες και χειριστικές συμπεριφορές, όπως αυτές συναντιούνται στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας. Παραδείγματα τέτοιων αντιδράσεων μεγαλομανίας μπορεί να περιλαμβάνουν την επιθετικότητα και την υποτίμηση προς άλλους, τη συναισθηματική χειραγώγηση ή/και την ενασχόληση με φαντασιώσεις μεγαλομανίας.

Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας – Κριτήρια

Σύμφωνα με το DSM-5, η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας αφορά ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλειώδους ταυτότητας (στη φαντασία ή την πραγματικότητα), ανάγκη για θαυμασμό και φανερή έλλειψη ενσυναίσθησης. Η έναρξη εμφανίζεται στην πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου και παρουσία σε ένα φάσμα καταστάσεων, όπως περιγράφονται σε 5 (ή περισσότερα) από τα κριτήρια που ακολουθούν:  

1. Το άτομο έχει μια μεγαλειώδη αίσθηση για την σπουδαιότητα του εαυτού του (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματά του και τα ταλέντα του, προσδοκά να αναγνωρίζεται ως ανώτερο, χωρίς τα ανάλογα επιτεύγματα).

2. Έχει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης.

3. Πιστεύει ότι είναι «ιδιαίτερο» και μοναδικό άτομο και μόνο άλλα ιδιαίτερα, υψηλού κύρους άτομα (ή θεσμοί) μπορούν να το καταλάβουν ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με αυτά.

4. Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό.

5. Έχει μια αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων και προνομίων (δηλ. παράλογες προσδοκίες για ιδιαίτερη και ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του).

6. Σε διαπροσωπικό επίπεδο λειτουργεί εκμεταλλευτικά (δηλ. χρησιμοποιεί τους άλλους για να επιτύχει τους στόχους του).

7. Στερείται ενσυναίσθησης: είναι απρόθυμο να αναγνωρίζει και να ταυτίζεται με τα αισθήματα ή τις ανάγκες των άλλων.

8. Συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει πως οι άλλοι το φθονούν.

9. Επιδεικνύει αλαζονικές, υπεροπτικές συμπεριφορές ή στάσεις.

Γενικά διαγνωστικά κριτήρια για τις Διαταραχές Προσωπικότητας

Α. Ένα διαρκές πρότυπο εσωτερικού βιώματος και συμπεριφοράς που αποκλίνει σημαντικά από τις προσδοκίες του πολιτιστικού πλαισίου του ατόμου. Αυτό το πρότυπο εκδηλώνεται σε 2 ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς:

• νοητικές διεργασίες (τρόποι αντίληψης του εαυτού, των άλλων ή των γεγονότων)

• συναισθηματικότητα (π.χ. το εύρος, η ένταση ή η μεταβλητότητα)

• διαπροσωπική λειτουργικότητα

• έλεγχος των παρορμήσεων

Β. Το διαρκές αυτό πρότυπο είναι άκαμπτο και διάχυτο σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων.

Γ. Το διαρκές αυτό πρότυπο οδηγεί σε σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή εκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους τομείς της λειτουργικότητας.

Δ. Το πρότυπο αυτό είναι σταθερό και μακράς διάρκειας και η έναρξη του μπορεί να ανιχνευθεί τουλάχιστον στην εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής.

Ε. Το διαρκές αυτό πρότυπο δεν εξηγείται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή.

ΣΤ. Το διαρκές αυτό πρότυπο δε μπορεί να αποδοθεί στις παθοφυσιολογικές επιδράσεις μιας ουσίας ή άλλης ιατρικής κατάστασης.

Πότε θα αναζητήσει θεραπεία ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας;

Ένα άτομο με στοιχεία Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας συνήθως δεν θα αναζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Εάν μπει στη διαδικασία, τις περισσότερες φορές αυτό θα αφορά δευτερογενείς παράγοντες ή άλλες καταστάσεις της ζωής του, οι οποίες τελικά θα τους οδηγήσουν στη θεραπεία.

Επομένως, τα άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας μπορεί να αναζητήσουν θεραπεία για προβλήματα διάθεσης ή άγχος. Τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις ή στον εργασιακό χώρο μπορούν και αυτά να είναι στο επίκεντρο. Επίσης, μπορεί να αναζητήσουν θεραπεία για το αίσθημα του ανικανοποίητου, καθώς δε βρίσκουν νόημα σε ανθρώπους, εμπειρίες και καταστάσεις. Τέλος, μπορεί να αφορά και τη χρήση (ή κατάχρηση) ουσιών.

Τα περισσότερα άτομα αντιστέκονται στην ιδέα της θεραπείας. Τείνουν να αποφεύγουν ή να δυσκολεύονται να απευθυνθούν στις αιτίες των προβλημάτων τους, εξαιτίας και της φύσης της διαταραχής η οποία λειτουργεί ως αντιστάθμισμα στην ιδέα ότι υπάρχουν σημαντικά δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά ή ψεγάδια στην προσωπικότητα και το χαρακτήρα τους.

Θεραπευτική Προσέγγιση στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Στο επίκεντρο της θεωρητικής προσέγγισης για τη διαχείριση του παθολογικού ναρκισσισμού και της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας (ΝΔΠ) βρίσκονται τα δυσλειτουργικά μοτίβα ρύθμισης της αυτοεκτίμησης του ατόμου. Σε αντίθεση με την αίσθηση μιας υγιούς αυτοεκτίμησης, η αυτοεκτίμηση στη ΝΔΠ είναι εύθραυστη, μιας και εξαρτάται υπερβολικά από επιτυχίες και κατορθώματα, αίσθηση κύρους και στάτους και ανατροφοδότησης από τον κοινωνικό περίγυρο.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα συμπτώματα της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας καθοδηγούνται από την απορρύθμιση της αυτοεκτίμησης, η οποία χαρακτηρίζεται από μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση και από παθολογικές και δυσλειτουργικές συμπεριφορικές στρατηγικές. Επιπλέον, αυτό που φαίνεται να συντηρεί την εύθραυστη αυτοεκτίμηση είναι οι μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις του ατόμου σχετικά με τη σημαντικότητα του, τις δεξιότητες του, την επιρροή που ασκεί και το κοινωνικό του στάτους.

Τέλος, σημαντικές θεραπευτικές παρεμβάσεις -και μάλιστα πολύ ωφέλιμες- επικεντρώνονται στην δεξιότητα της ενσυναίσθησης και στο πως το άτομο μπορεί (αν είναι διατεθειμένο) να ωφεληθεί στις σχέσεις του από την εφαρμογή της δεξιότητας αυτής. Ειδικότερα στα πλαίσια των σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους, το να εστιάσουν -θεραπευτής και θεραπευόμενος- στην καλλιέργεια και εφαρμογή της ενσυναίσθησης θα ανοίξει έναν ολόκληρο νέο κόσμο για το θεραπευόμενο.

References

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Nook, E. C., Jaroszewski, A. C., Finch, E. F., & Choi-Kain, L. W. (2022). A cognitive-behavioral formulation of narcissistic self-esteem dysregulation. FOCUS, 20(4), 378-388. doi:10.1176/appi.focus.20220055