Τι είναι η κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες ψυχικές διαταραχές παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, επηρεάζει πάνω από 300 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Δεν πρόκειται απλώς για μια πεσμένη διάθεση ή μια προσωρινή στεναχώρια. Αφορά μια ψυχική κατάσταση που επηρεάζει τη σκέψη, τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά και την καθημερινή λειτουργικότητα.

Παρόλο που είναι μια σοβαρή και συχνά παραγνωρισμένη κατάσταση, η καλή είδηση είναι ότι υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Μία από τις πιο τεκμηριωμένες και αποδεδειγμένα αποτελεσματικές μεθόδους είναι η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, γνωστή διεθνώς ως CBT (Cognitive Behavioral Therapy).

Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) κάποια από τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης περιλαμβάνουν:

1. Καταθλιπτική διάθεση τις περισσότερες ώρες της ημέρας, σχεδόν καθημερινά, όπως καταδεικνύεται είτε από υποκειμενικές αναφορές (π.χ. νιώθει θλίψη, κενό, απελπισία) ή από την παρατήρηση των άλλων.

2. Δραστική μείωση ενδιαφερόντων ή ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες, σχεδόν καθημερινά (ανηδονία).

3. Σημαντική απώλεια βάρους χωρίς δίαιτα ή αύξηση βάρους ή μείωση ή αύξηση της όρεξης σχεδόν καθημερινά.

4. Αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν καθημερινά.

5. Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση σχεδόν καθημερινά.

6. Αίσθημα κόπωσης ή απώλεια ενεργητικότητας σχεδόν καθημερινά.

7. Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής, παθολογικής ενοχής.

8. Μειωμένη ικανότητα σκέψης, συγκέντρωσης της προσοχής ή αναποφασιστικότητα σχεδόν καθημερινά.

9. Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου (όχι απλώς φόβος θανάτου), επαναλαμβανόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο για απόπειρα αυτοκτονίας.

Σημαντικά Στοιχεία για την Κατάθλιψη

Α. Υπολογίζεται ότι περίπου το 5% του ενήλικου πληθυσμού παγκοσμίως υποφέρει από κατάθλιψη.

Β. Είναι συχνότερη στο γυναικείο πληθυσμό (2:1).

Γ. Πρόκειται για μία επεισοδιακή διαταραχή της διάθεσης, που σημαίνει ότι το άτομο βιώνει τη διαταραχή μέσα από επεισόδια και διακυμάνσεις της διάθεσης.

Δ. Τα συμπτώματα επηρεάζουν το πώς το άτομο σκέφτεται & συμπεριφέρεται.

Ε. Η διάγνωση προϋποθέτει αλλαγή στη λειτουργικότητα του ατόμου & δυσφορία λόγω των συμπτωμάτων.

Κατάθλιψη & Αυτοκτονικότητα

Εάν η διαταραχή παραμείνει χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία.

Πάνω από 700.000 άνθρωποι χάνουν την ζωή τους κάθε χρόνο λόγω αυτοκτονίας (4η συχνότερη αιτία θανάτου για τις ηλικίες 15-29). Τα περισσότερα άτομα με κατάθλιψη δεν έχουν αυτοκτονικό ιδεασμό, αλλά οι περισσότερες αυτοκτονίες συνδέονται με την κατάθλιψη (~2/3). Περίπου το 7% των αντρών και το 1% των γυναικών με διάγνωση κατάθλιψης θα χάσουν την ζωή τους με τις γυναίκες, όμως, να είναι πιθανότερο να κάνουν απόπειρα.

Πώς βοηθά η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) στην Κατάθλιψη;

Η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία είναι μια δομημένη, χρονικά περιορισμένη και – η περισσότερο – επιστημονικά τεκμηριωμένη ψυχοθεραπεία, η οποία εστιάζει στον εντοπισμό και την τροποποίηση των αρνητικών σκέψεων και δυσλειτουργικών συμπεριφορών που συμβάλλουν στην κατάθλιψη.

Η βασική αρχή της CBT είναι ότι οι σκέψεις μας επηρεάζουν άμεσα τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Όταν κάποιος βιώνει κατάθλιψη, συχνά παγιδεύεται σε έναν φαύλο κύκλο αρνητικής σκέψης και αποφυγής. Η CBT στοχεύει στη διακοπή αυτού του κύκλου, παρέχοντας εργαλεία και τεχνικές για:

1. Αναγνώριση δυσλειτουργικών σκέψεων (π.χ. “είμαι άχρηστος”, “τίποτα δεν έχει νόημα”).

2. Αντικατάσταση αυτών των σκέψεων με πιο λειτουργικές, ρεαλιστικές και βοηθητικές.

3. Προώθηση λειτουργικών συμπεριφορών και δραστηριοτήτων που ενισχύουν την ικανοποίηση / ευχαρίστηση.

4. Διαχείριση δυσάρεστων συναισθημάτων και βελτίωση της καθημερινής λειτουργικότητας.

Τεχνικές της CBT στην Αντιμετώπιση της Κατάθλιψης

Κατά τη διάρκεια της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος συνεργάζονται για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Κάποιες κοινές τεχνικές περιλαμβάνουν:

Α. Ημερολόγιο Σκέψεων: Καταγραφή αυτόματων αρνητικών σκέψεων και αξιολόγησή τους.

Β. Αναδόμηση Σκέψεων: Προσδιορισμός γνωστικών διαστρεβλώσεων (π.χ. Διχοτόμος Σκέψη – Σκέψη Όλα ή Τίποτα).

Γ. Δραστηριότητες ευχαρίστησης και επιβράβευσης.

Δ. Εκπαίδευση στις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.

Πλεονεκτήματα της CBT για την Κατάθλιψη

Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία υπερέχει σε πολλά σημεία ως προς την αντιμετώπιση της κατάθλιψης:

1. Αποτελεσματικότητα: Πλήθος ερευνών δείχνει ότι η CBT είναι εξίσου ή και περισσότερο αποτελεσματική από τη φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ήπιας έως μέτριας κατάθλιψης.

2. Μακροπρόθεσμα οφέλη: Εκπαιδεύει τον θεραπευόμενο να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει μελλοντικές δυσκολίες.

3. Απουσία παρενεργειών: Σε αντίθεση με τα αντικαταθλιπτικά, δεν προκαλεί φυσιολογικές παρενέργειες.

4. Ενίσχυση αυτογνωσίας: Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να κατανοεί καλύτερα τον εαυτό του και τις ψυχικές του λειτουργίες.

CBT ή Φαρμακευτική Αγωγή; Τι να Επιλέξω;

Η απόφαση για το αν θα ακολουθήσει κανείς μόνο ψυχοθεραπεία, μόνο φαρμακευτική αγωγή ή συνδυασμό και των δύο, εξαρτάται από τη σοβαρότητα της κατάθλιψης και τις προσωπικές ανάγκες του κάθε ατόμου. Σε περιπτώσεις ήπιας έως μέτριας κατάθλιψης, η CBT θεωρείται θεραπεία πρώτης γραμμής. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, ο συνδυασμός CBT και φαρμάκων μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικός.

Η συμβουλή ενός εξειδικευμένου ψυχολόγου ή ψυχιάτρου είναι απαραίτητη για μια εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση.

References

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Beck, J. S. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond (2nd ed.). Guilford Press.

Cuijpers, P., Karyotaki, E., Reijnders, M., Purgato, M., Barbui, C., & Cipriani, A. (2019). Psychological interventions for depression: A meta-analysis comparing treatment formats. Psychological Medicine, 49(4), 573–585. https://doi.org/10.1017/S0033291718001117

Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36, 427–440. https://doi.org/10.1007/s10608-012-9476-1

World Health Organization. (2021). Depression. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression